Sprawność kotła decyduje o rachunkach za ogrzewanie. Wynika to z rodzaju i jakości paliwa, jakie spala nasz kocioł, jak również z dopasowania mocy grzewczej kotła do zapotrzebowania na ciepło budynku.
Nowe budynki potrzebują stosunkowo mało ciepła do ich ogrzania. Na przykład dom jednorodzinny o powierzchni ogrzewanej 200 m2 może potrzebować jedynie 10 kW ciepła grzewczego przy obliczeniowej temperaturze zewnętrznej -20°C. Również starsze budynki, po modernizacji i ociepleniu przegród zewnętrznych, będą potrzebować mniej ciepła niż pierwotnie, co pozwoli na zastosowanie kotła o mniejszej mocy grzewczej.
Decydując się na kocioł na paliwo stałe warto pamiętać, że przez zdecydowanie największą część okresu grzewczego temperatury zewnętrzne oscylują w okolicach 0°C. Tym samym, zamiast 10 kW do ogrzania domu wystarcza już połowa tej mocy, czyli ok. 5 kW. Powyżej 0°C potrzebna moc będzie jeszcze mniejsza.
Często producenci podają współczynniki (np. zapotrzebowania na ciepło na podstawie powierzchni budynku), za pomocą których łatwo można dobrać kocioł o odpowiedniej mocy grzewczej dla danego budynku. Ale łatwo, wcale nie oznacza dobrze. Należy pamiętać, że takie obliczenia mają jedynie charakter orientacyjny. Każdy budynek wymaga indywidualnego podejścia do sposobu jego ogrzewania i tylko dokładne obliczenia zapotrzebowania na ciepło pozwolą zastosować urządzenie o odpowiedniej mocy oraz optymalnie rozwiązać instalację grzewczą.
Moc kotła pracującego na potrzeby ogrzewania budynku powinna być równa lub większa od zapotrzebowania na ciepło budynku o maksymalnie 10%. Dotyczy to sytuacji, w której używane jest paliwo o odpowiedniej jakości – zalecane przez producenta. Stosowanie paliwa o niskiej jakości może obniżyć moc kotła nawet o 50% w stosunku do mocy nominalnej.
Przez około 95% okresu grzewczego temperatury zewnętrzne oscylują w okolicach 0°C. W tym okresie kocioł będzie pracował z mocą niższą od nominalnej – przy tzw. obciążeniu częściowym. Jedynie przez kilka do kilkunastu dni występują obliczeniowe temperatury zewnętrzne, gdzie wykorzystana zostanie moc kotła zbliżona do nominalnej, której może odpowiadać maksymalna sprawność kotła.
Właściwe dopasowanie kotła do potrzeb cieplnych budynku nie tylko obniży koszt inwestycji, ale przede wszystkim zapewni niższe koszty ogrzewania, ponieważ kocioł będzie pracował z wyższą sprawnością również przy obciążeniu częściowym, czyli przez zdecydowanie większą część okresu grzewczego.
Kotły zasilane paliwem stałym osiągają najwyższą sprawność zazwyczaj przy znamionowej lub zbliżonej od niej mocy grzewczej urządzenia.
Rys. Przebieg sprawności wybranych kotłów w zależności od obciążenia.
Kotły na paliwo stałe produkowane są zazwyczaj o mocy grzewczej od ok. 20 kW. Dla budynków, których zapotrzebowanie na ciepło wynosi maksymalnie np. 10 kW, kocioł taki będzie znacznie przewymiarowany. Praktycznie przez cały okres grzewczy będzie pracował z niską sprawnością, zużywając więcej paliwa.
Rozwiązaniem tego problemu będzie zastosowanie w instalacji zasobnika buforowego wody grzewczej jako akumulatora ciepła.
Zasobnik jest to zbiornik o pojemności min. 25 litrów/kW mocy kotła, w którym magazynowana jest woda ogrzana przez kocioł. Instalacja grzewcza pobiera z zasobnika tyle ciepła, ile w danej chwili potrzebuje budynek do jego ogrzania (w zależności od temperatur zewnętrznych). Dzięki temu kocioł może pracować z mocą zbliżoną do optymalnej, a nadwyżki ciepła są magazynowane w zasobniku. Wpływa to korzystnie na lepsze wykorzystanie paliwa (wysoka sprawność kotła), na wydłużenie czasu pomiędzy kolejnym załadunkiem paliwa oraz wydłuża trwałość kotła. Dzięki zasobnikom akumulacji ciepła oszczędności w zużyciu paliwa mogą wynieść nawet 30%.